د فاطمې اوښکې

طالبانو د پوهنتون په ډېرو مضامینو کې ښځې منع کړي دي

ښځې اجازه نه لري چې د نوي مقرراتو له مخې په پوهنتونونو کې د ډیری مضامینو مطالعې لپاره درخواست وکړي

له اوښکو ډکه فاطمه وايي: زه له ډېرو هیلو سره د کانکور ازموینې ته لاړم، خو کله چې مې د انتخاب کاغذ ولید، د خپلې خوښې موضوع مې ونه موندله

دغه ۱۹ کلن ځوان د افغانستان د ختیځ د لغمان ولایت اوسیدونکی دی. بي بي سي د هغې اصلي نوم د هغې د خوندیتوب لپاره نه کاروي

د فاطمې خوبونه په ژورنالیزم کې د کار کولو لپاره د هیواد د طالبانو واکمنانو لخوا د نوي حکم له امله له خطر سره مخامخ شوي دي

یو کال وروسته له هغه چې په ډیرو کم عمره نجونو ښوونځي ته له تلو بندیز ولګول شو، طالبانو پراخ محدودیتونه وضع کړل چې په هغو کورسونو کې چې ښځې کولای شي په دولتي پوهنتونونو کې شامل شي

فاطمې وویل: ما خوب لیدل چې خبریاله شم. غوښتل مې په راډیو او تلویزیون کې کار وکړم. غواړم د ښځو د حقونو لپاره مبارزه وکړم

هغې په ښوونځي کې خپل وروستی کال بشپړ نه کړ ځکه چې د 2021 په اګست کې د طالبانو لخوا د واک ترلاسه کولو وروسته نجونې د لیسې څخه منع شوې وې

د اورپکو ډلې ویلي دي چې د زړو نجونو د بیرته ښوونځیو ته د تلو اجازه ورکولو لپاره سم "اسلامي چاپیریال" ته اړتیا ده، مګر د یو کال څخه ډیر وخت وروسته چې دوی واک ته راستانه شوي لا هم په ډیرو ولایتونو کې دا کار ندی شوی، د راپورونو له مخې د سخت دریځو په اړه راپورونه. ډله به یې مخالفه پاتې شي

ځینې پوهنتونونه د جنسیت د جلا کولو په اړه د طالبانو د مقرراتو سره سم پرده پورته کوي

خو طالبانو پرېکړه وکړه چې هغه نجونې چې د ښوونځي په وروستي کال کې وې هم کولای شي د پوهنتون د داخلې په ازموینو کې ګډون وکړي په هرصورت، د فاطمې لیوالتیا لنډمهاله وه د طالبانو رعایت د هغو موضوعاتو په اړه محدودیتونو سره راغلی چې ښځې یې غوره کولی شي، مګر نارینه نه د بېلګې په توګه په ننګرهار پوهنتون کې چې فاطمې د ژورنالېزم د زده کړې هيله درلوده، د هغې په ګاونډ ولايت کې اوس نجونو ته دا حق ورکول کېږي چې له ١٣ پوهنځيو څخه يوازې له اوو پوهنځيو څخه غوره کړي. ښځې اجازه نه لري چې د ژورنالیزم، کرنې، وترنری طب، انجینرۍ یا اقتصاد په څیر مضامین واخلي د هغو نجونو له ډلې، چې د کانکور په ازموینه کې به بریالي شوي وای، فاطمه وايي، اوس د دوی ټولې هیلې له منځه تللې دي

په پلازمینه کې ښځینه محصلینو - کابل پوهنتون او نور په پسرلي کې د طالبانو له نیولو وروسته بیرته پرانستل شول

هغې او نورو ښځینه زده کونکو ته د نرسنګ، قابله ګۍ یا ادبیاتو په څیر مضمونونو کې د آزموینې اخیستلو اختیار ورکړل شوی و، کوم چې په ننګرهار کې د دوی لپاره په اوو پوهنځیو کې د وړاندیز شوي کورسونو څخه دي

د پوهنتون استادانو چې هلته د داخلې ازموینې څارنه کوله، تایید کړه چې هلکانو ته به اجازه ورکړل شي چې هر هغه مضمون غوره کړي چې دوی یې غواړي فاطمې وویل: موږ ته د انتخاب کاغذ مخکې نه و راکړل شوی. کله چې موږ - د شاوخوا لسو نجونو یوې ډلې کاغذ ولید او هغه پوهنځی مو ونه موند چې موږ یې غوښتل، موږ ټول په اوښکو توییدلو د ښځینه محصلینو انتخاب کیدای شي له پوهنتون څخه تر پوهنتون پورې توپیر ولري، او د دې پورې اړه لري چې تاسو د هیواد په کومه برخه کې یاست، بي بي سي موندلې. ښځو ته په ټولو ولایتونو کې د طب او نرسنګ او همدارنګه د ښوونکو د روزنې او اسلامي زده کړو اجازه ورکړل شوې ده خو د وترنري ساینس، انجینري، اقتصاد او کرهڼې په ټول هیواد کې ښځو ته محدودیتونه ښکاري، په داسې حال کې چې د ژورنالیزم د زده کړې فرصتونه خورا محدود دي دا د فاطمې او د هغې د ملګرو لپاره یو سخت سفر و. له هغه وخته چې ښوونځي د دوی لپاره تړل شوي، دوی باید په کور کې پوهنتون ته د ننوتلو لپاره چمتو کړي. فاطمې له نورو نجونو سره ډله ییزې زده کړې تنظیم کړې زموږ په سیمه کې د درسي ټولګیو د اخیستلو چانس نشته. هغه ټول تړل شوي وو

په افغانستان کې د ښوونې او روزنې لپاره د لاس رسي په موخه ګڼ لاریونونه شوي دي

چارواکي تمه لري چې سږکال به په افغانستان کې ۱۰۰۰۰۰ محصلین (د ۳۰،۰۰۰ ښځو په ګډون) د پوهنتون د داخلې ازموینه ورکړي

اکادمیک کال یا په مارچ یا اګست کې پیل کیږي، او دا معمولا د دوه څخه تر دریو میاشتو پورې وخت نیسي ترڅو د داخلې ازموینې پایلې اعلان شي. اوس چې طالبان بېرته واک ته ورسېدل، هېڅوک ډاډه نه دي چې پایلې به یې کله اعلانېږي

نارینه او ښځینه زده کونکي په جلا توګه ازموینه اخلي - د طالبانو د مقرراتو سره سم چې د جنسیت له مخې زده کونکي جلا کوي - د بیلګې په توګه هلکان په سهار کې، نجونې په ماسپښین کې یا د ازموینې په تالارونو کې د سکرینونو په کارولو سره. په ځینو ولایتونو کې چې د کاندیدانو شمیر زیات وو، د کانکور آزموینې په دوو یا دریو ورځو کې ترسره شوې

فعالان وايي چې په راتلونکو کلونو کې به د پوهنتونونو لپاره د غوښتنلیک ورکوونکو ښځینه زده کونکو شمیر په ډراماتیک ډول راټیټ شي، که طالبان له شپږم څخه تر دولسم ټولګي پورې د نجونو لپاره منځني ښوونځي بیا پرانیزي

په لغمان ولايت کې تېر کال شاوخوا ١٢٠٠ نجونو ازموينه واخيسته، په داسې حال کې چې سږ کال دا شمېر يواځې ١٨٢ نجونو ته راټيټ شوى دى

داسې وېره شته چې په پوهنتون کې به د ښځینه محصلینو شمېر په چټکۍ سره راټیټ شي

طالب چارواکي دغه بندیزونه ردوي

عبدالقادر خاموش چې د لوړو زده کړو په وزارت کې د ازموینو د څانګې مشري کوي وايي، نجونې کولای شي چې د خپلې خوښې مضمون له دریو یا څلورو په استثناء سره وټاکي

موږ اړتیا لرو چې د ښځو لپاره جلا ټولګي چمتو کړو. په ځینو سیمو کې د ښځینه کاندیدانو شمیر کم دی. نو موږ ښځو ته اجازه نه ورکوو چې په ځینو کورسونو کې درخواست وکړي

چارواکي لا تر اوسه د سږکال وړاندیز شوي پوهنتونونو شمیر په ګوته کوي

د طالبانو تر واکمنۍ وروسته د افغانستان د ښوونې او روزنې سکټور ډېر اغېزمن شو او تېر کال له افغانستانه د امریکا په مشرۍ د ځواکونو له وتلو وروسته د روزل شویو اکاډمیکانو وتل پیل شول

په وروستیو لسیزو کې د هیواد اقتصاد تر ډیره حده په بهرنیو مرستو متکي دی، خو مرستندویه ادارو تر یوې اندازې – او په ځینو مواردو کې په بشپړه توګه – د طالبانو له خوا د نجونو په ټولو ثانوي ښوونځیو کې د داخلیدو له اجازه ورکولو وروسته د پوهنې له سکتور څخه خپل ملاتړ بیرته اخیستی دی

ډیری تدریسي کارکوونکي چې د میاشتو لپاره بې معاش پاتې دي

طالبانو د ښځو د زده کړې او عاید وړتیا کمه کړې ده

موږ وموندله چې د طالبانو محدودیتونه چې نجونې پکې زده کړې کولی شي تل په ټول هیواد کې یو شان نه پلي کیږي. د بېلګې په توګه په کابل پوهنتون کې لا هم د ژورنالیزم پوهنځي په ځینو کورسونو کې نجونې د زده کړو اجازه لري مګر فاطمه نشي کولی د پلازمینې په څیر لیرې ځایونو کې پوهنتونونو ته په پلي کولو سره مقررات مات کړي. طالبانو هیواد په یو شمیر زونونو ویشلی دی او نجونې له هغه بهر د زده کړو اجازه نه لري، چې دا د جنسیت پر بنسټ یو بل خورا جدي محدودیت دی فاطمه وايي: زه یوازې هغه څه زده کولی شم چې دوی ماته وړاندیز کوي. زه هیڅ اختیار نه لرم که حکومت راتلونکی کال خپله پالیسي بدله کړي، زه به ژورنالیزم غوره کړم خو که داسې ونه شي، هغه او د هغې په څېر نورې نجونې به له دې پرته بله چاره نه لري، چې زده کړې وکړي، که طالبان وغواړي پوهنتون ته لاړ شي د لسګونو زرو تنکیو انجونو لپاره چې اوس مهال د ثانوي زده کړې څخه منع دي - حتی دا انتخاب ممکن په راتلونکي کې خلاص نه وي